Uyuşturucu veya uyarıcı madde denildiği zaman akla genellikle esrar, eroin, kokain gibi maddeler gelmektedir. Günümüzde gelişen teknoloji ve bilim ile birlikte, doğal olarak elde edilen bu uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin yanında, sentetik uyuşturucular olarak adlandırılan uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin hızlı bir şekilde çoğalması, tedavi amacı ile üretilen birçok maddenin amacı dışında kullanılması, uyuşturucu veya uyarıcı madde kavramının anlamını ve kapsamını genişletmektedir. En bilinen uyuşturucu maddeler;

• - Eroin
• - Met amfetamin
• - Kokain
• - Esrar
• - Crack (Taş)
• - Afyon
• - Morfin
• - Marihuana
• - Haşhaş
• - Kloroform
• - Eter

Uyuşturucu veya uyarıcı maddeler, değişik bilim dallarının konusunu oluşturması nedeniyle birçok bilim dalı tarafından değişik şekillerde incelenmektedir. Anılan maddeler farmakoloji, psikiyatri, adli tıp ve nöroloji gibi tıp bilimlerini, bireysel ve toplumsal yönden ise; kriminoloji, psikoloji ve sosyoloji gibi birçok sosyal bilim dalını ilgilendirmektedir. Maddelerin yasa dışı imali ve kullanımı ve ticaretine ilişkin fiilleri ise, hukuk bilimini ilgilendirmektedir.

Uyuşturucu veya uyarıcı madde sözcükleri, özetle; alışkanlık ve bağımlılık yapan, sarhoşluk, keyif, tutku ve uyanıklık verici, tahrik edici etkileri bulunan doğal veya sentetik maddeleri ifade etmektedir. Ayrım yapılamamakla birlikte bazı maddelerin özelliğini ve etkisini ortaya koymak için genellikle yapay olan bu türden maddeleri, doğal olan uyuşturucu maddelerden ayırmak için uyarıcı madde kavramı kullanılmaktadır.

UYUŞTURUCU VE UYARICI MADDE NEDİR ? 

Tıbbi olarak; organizmayı veya sinirleri uyuşturan maddeler olarak ifade edilen uyuşturucu veya uyarıcı maddeler, kullanıcının psikolojik süreçlerini etkileyerek, kişinin ruhsal durumunu, düşüncesini, algılamasını ve davranışlarını değiştiren maddeler olarak tanımlanmıştır. Bir başka tanımda uyuşturucu madde; merkezi sinir sistemi üzerinde bir etki, ruhsal ya da fiziksel bir bağımlılık ve sosyal veya sıhhi bir tehlike meydana getirmeye elverişli maddelerin uyuşturucu madde olduğu belirtilmiştir. AMATEM’in yapmış olduğu tanıma göre uyuşturucu madde; yasal olan veya olmayan, uyarıcı veya uyuşturucu niteliği olan, bağımlılık yapan maddelerin tümüne denir.

Farklı bir tanım ise; bitkisel veya sentetik kökenli olup, merkezi sinir sistemini etkileyerek fiziksel ve/veya ruhsal bağımlılık oluşturan, kullanmanın devamlılık göstermesi durumunda dozajın arttırılması ihtiyacı duyulan veya kişinin değişik uyuşturucu maddeler kullanmasına neden olup, tutkunluk yaratan bütün maddeler, uyuşturucu veya uyarıcı madde sayılmıştır. Uyku ilaçları, amfetaminler, hallüsinojenler ve tedavi amacıyla kullanılan çeşitli sentetik maddelerin kötüye kullanılması karşısında, bu maddelerin denetim altına alınması zorunluluğu doğmuştur. Kimyasal yollarla üretilen yatıştırıcı, sakinleştirici, uyarıcı, canlılık ve hareketlilik verici, yorgunluğu alıcı etkiler oluşturan bu tür maddeler narkotik maddelerden farklı olarak psikotrop madde olarak adlandırılmıştır. Psikotrop maddeler merkezi sinir sistemini etkilemekte, kullanıldıkça kişinin fiziksel ve psikoloji dengesini bozarak alışkanlık yaratmakta, bir süre sonra ise kullanan kişilerde bağımlılık yapmaktadır.

Uyuşturucu, uyarıcı ve psikotrop madde olarak adlandırılan bu çeşit maddeler; organizmada merkezi sinir sistemini etkileyerek dikkatin dağılmasına, düşünsel etkinliğin azalmasına, bilinç bulanıklığı ve uyku ile kendini gösteren çeşitli işlevsel değişikliklere, duyarlılığın azalmasına, kasların gevşemesine organların ve işlevlerin çeşitli şekillerde uyarılmasına yol açmaktadır. Uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin fizyolojik ve psikolojik bakımdan kişide oluşturduğu etkiler;

• - Alışkanlık,
• - Tolerans,
• - Bağımlılık şeklinde açıklanmaktadır.

UYUŞTURUCU VE UYARICI MADDE ÇEŞİTLERİ

Dünya Sağlık Örgütü, uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri; afyon ve buna benzer ilaçlar, ruhi durumu bozan ve halüsinasyon yapanlar, tedavide kullanılan alışkanlık ve tutku yapan ilaçlar şeklinde üç grupta toplamıştır. Dünya Sağlık Örgütü Uzmanlar Komitesi, bu maddeleri sekiz gruba ayıran ayrı bir tasnif daha yapmıştır. Bu tasnife göre, uyuşturucu veya uyarıcı maddeler;

•  
• -  Morfin (opiod) tipi bağımlılık yapan maddeler: Afyon, morfin, eroini oksikodon vb.
•  
• - Barbiturat tipi bağımlılık yapan maddeler: Barbituratlar (pentobarbital, sekobarbial, fenobarbitül vb.) bazı uyku ilaçları (glutetimid, metakalon, kloral vb.), benzodiazepinler (diazepam, klordiazepoksid, klonazepam, nitrazepam, flunitrazepam, flurazepam, lorazepam, oksazepam, bromazepam) vb.
•  
• -  Kokain tipi bağımlılık yapan maddeler: Koka ve kokain
•  
• -  Cannabis (esrar) tipi bağımlılık yapan maddeler: Esrar, marihuana
•  
• -  Halüsinojen tipi bağımlılık yapan maddeler: LSD, psilosibin, meskalin, dimetoksimetamufetamin (STP), metilendioksiamfetamin (MDA), biperiden, psilosin, dimetiltirptamin (DMT) dieltriptamin (DET), fensiklidin, skopolamin, benzheksol, benztropin vb.
•  
• -  Khat tipi bağımlılık yapan maddeler: Yemen ve Doğu Afrika’nın yüksek bölgelerinde yetiştirilen catha edulis bitkisi
•  
• -  Amfetamin tipi bağımlılık yapan maddeler: Amfetaminler (D-amfetamin, metilamfetamini, metilfenidati, fenmetrazini, fendimetrazin, amfepranon, dietilpropin)
•  
• -  Uçucu solvent tipi bağımlılık yapan maddeler: Eter, kloroform, benzin, benzol, toluen, tiner, karbon tetraklorür vb.
•  
• -  Bir başka tasnifte, uyuşturucu veya uyarıcı maddeler; keyif vericiler (afyon, morfin, eroin, kokain), hayal gördürenler (esrar, marihuana, haşhaş, LSD), sarhoşluk verenler (alkol, kloroform, eter, bazı uçucu gazlar), uyku verenler (chloralhydrate, veronal, paraldeyhde, sulfonal, bromide) ve uyarıcılar (amfetaminler, campre, betel, khat) olarak sayılmıştır.

Uyuşturucu veya uyarıcı maddeler, sert ve yumuşak nitelikte olmalarına göre;

• - Sert Uyuşturucu maddeler (afyon, morfin, eroin gibi afyon türevleri, kokain vb.) 
• - Yumuşak uyuşturucu maddeler (Esrar, marihuana, LSD vb.)

Şekline göre tasnif;

• - Beyaz pudra tozu halinde uyuşturucu maddeler (eroin, kokain, morfin vb.)
• - Yaprak halinde uyuşturucu maddeler (marihuana ve haşhaş vb.)

Uyuşturucu veya uyarıcı maddeler bir başka tasnifte;

• - Afyon ve türevleri (afyon, morfin, kodein, metadon, eroin)
• - Kenevir ve türevleri (reçine esrar, toz esrar pres esrar, gonca esrar, likit esrar)
• - Uyarıcılar (amfetamin, kokain, kafein)
• - Sentetikler (ecstasy, captagon, methamfetamin, lysergic asiddiethylamid, ketamin, phencylidine)
• - Sakinleştiriciler (barbituratlar, trankilizanlar, sedatifler)
• - Uçucu maddeler

Uyuşturucu veya uyarıcı maddelerle ilgili yapılan bu çeşitli tasniflere rağmen, en çok kabul gören sınıflandırma biçimi; uyuşturucu maddelerin elde ediliş biçimine göre yapılan doğal ve yapay uyuşturucu maddeler şeklindeki tasniftir.

Elde ediliş biçimine göre uyuşturucu veya uyarıcı maddeler;

•  
• - Doğal uyuşturucu maddeler;
  1. 1- Afyon, morfin, kodein vb.
  2. 2- Koka, kokain vb.
  3. 3- Kenevir ve kenevirden elde edilen esrar, marihuana gibi maddeler
•  
• - Yapay veya sentetik uyuşturucu maddeler (depresantlar, trankilizanlar, stimulantlar ve hallusinojenler);
  1.  
  2. 1- Kısmen yapay uyuşturucu maddeler (hidromorfin, oksimorfin, LSD vb.)
  3. 2- Tamamen yapay uyuşturucu maddeler (mepedirin, metadon, tramadol vb. ilaçlar)

Açıklanan bütün sınıflandırmaların, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin elde ediliş biçimi, etkileri, farmakolojik ve toksikolojik özellikleri ile bağımlılık tiplerine göre yapıldığı görülmektedir.

UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMININ VÜCUDA ETKİLERİ

Uyuşturucu ve uyarıcı maddelerin, kimyasal yapıları birbirinden farklıdır. Kullanıldıklarında fiziksel ve psikolojik tahribata yol açmaktadırlar. Fiziksel olarak bulantı, kusma, karın ağrıları, kabızlık, ishal, mide ve bağırsak spazmlarına/kanamalara ve buna eşlik eden bir dizi hastalıkla birlikte bu yolla gelen ölümlere bile sebebiyet verebilmektedirler. Psikolojik olarak da aklı ve iradeyi işlemez hale getirerek, kişiyi normal yaşam ve davranışlarından uzaklaştırmaktadır.

• - Kilo kaybı
• - Karın ağrısı
• - Kabızlık
• - İshal
• - İştahsızlık
• - Gözlerde kızarıklık
• - Bulantı
• - Kanama
• - Kusma
• - Göz bebeklerinde büyüme
• - Hapşırma
• - Ağlamaklı olma